Şiirin Matematiksel Formu
Matematikle Edebiyatın birbirinden tamamen ayrı bir dünya olduğunu düşünen insan sayısı oldukça çoktur. Zeka kavramını tanımlarken bile sayısal zeka, sözel zeka ve sosyal zeka gibi çok sayıda zeka kavramları karşımıza çıkar. Bunların hepsinin birbirinden bağımsız olduğu düşünülür. Matematik sevmeyen kişiler için sözel bölüm seçmek kurtarıcı gibi gözükse de pek çok bilim dalında olduğu gibi edebiyatta bir noktada matematikle buluşur. Şiir de matematiğin edebiyat alanında en güzel şekilde yansımalarından birisi olarak karşımıza çıkar. Şiirin matematiksel formu şiirde yer alan mısralarda açıkça görülür.
Şiirin olabilmesi için karşımıza genel olarak iki kavram ya da kural çıkar: Hece vezni ve aruz vezni. Son zamanlarda serbest vezin de bunlara eklenmiştir diyebiliriz. Bilindiği gibi bu vezinlerde matematiksel işlemler kullanılır. Hece vezni için 4+4, 4+3, 6+5 gibi vezinler uygulanır. Duraklar aracılığıyla heceler ayrılır. Aruz kalıbında da belli bir kalıba uyulur. Heceler kapalı açık olarak ayrılır ve belli bir sayıda uyum sağlanarak mısralar arası ahenk oluşturulur. Bu şekilde şiir matematiksel olarak belli bir forma sokularak şiirde hem ahenk hem de düzen oluşturulur.
Hece Vezniyle Oluşturulmuş Bir Şiir Örneği
Matematiksel kuralların şiir ahengini yakalamasına örnek olarak aşağıdaki şiiri örnek verecek olursak;
Aşık olmak sanki efsun düşünce
Kalpleri sızlatır izi düşünce
Ayak sendeletir yere düşünce
Gördüm ki oyunmuş kendime geldim.
Maziye dalıp düş atına bindim
Yürek paramparça bir değil bindim
Sinir başa geçti küplere bindim
Sabır metanetle bendime geldim.
6+5 hece ölçüsüyle yazılmış cinaslı kafiye örneği yer alan bir şiir örneği sunduk. Bu şiirdeki dizelerin oluşumuna baktığımızda belli bir düzende şiirin yazıldığını görmekteyiz. Şiirdeki her mısra kendi içinde uyumlu 11’li hece sayısı ile yazılmıştır. Bu şekilde şiir hece ölçüsünün kurallarına bağlı olarak yazılmıştır.
Serbest Şiir Eğilimi
Hece ve Aruz ölçüsü dışında serbest şiir de günümüzde tercih edilen bir şiir türüdür. En iyi örneklerini Orhan Veli’nin şiirlerinde gördüğümüz serbest şiir ölçüsü ile şiirdeki matematiksel kalıplaşma bir anlamda yıkılmaya çalışılmıştır. Anlama ve duygu yoğunluğuna önem verilerek kişinin kalıplara bağlı kalarak özgürce şiir sanatını icra etmesinin önündeki açılımdır da diyebiliriz aslında serbest şiir tanımını. Serbest şiirdeki duygu ağırlığını görmek için Orhan Veli’nin bilindik ve en çok sevilen şiirinle sizlere baş başa bırakalım:
Anlatamıyorum
Ağlasam sesimi duyar mısınız,
Mısralarımda;
Dokunabilir misiniz,
Göz yaşlarıma, ellerinizle?
Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel,
Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu
Bu derde düşmeden önce.
Bir yer var, biliyorum;
Her şeyi söylemek mümkün;
Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum;
Anlatamıyorum.
Orhan Veli Kınık
